Κληρονομικό δικαίωμα εκ διαθήκης. Νόμιμη μοίρα

Παρατίθεται κατωτέρω απόσπασμα της υπ.αρ. 58/2019 απόφασης του Ειρηνοδικείου Αμαλιάδας δημοσιευμένη στην Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών του ΔΣΑ.  

«… Από τις διατάξεις των άρθρων 111 παρ. 2, 118 αριθ. 4 και 216 παρ. 1α Κ.Πολ.Δ., προκύπτει ότι το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει σαφή έκθεση των γεγονότων που απαιτούνται για τη νομική θεμελίωση της, η έλλειψη δε ή η ανεπαρκής ή ασαφής αναφορά κάποιου από τα γεγονότα αυτά αυτή, δηλαδή, η αοριστία της αγωγής, συνιστά έλλειψη της με ποινή απαραδέκτου επιβαλλομένης προδικασίας, η οποία εξετάζεται και αυτεπαγγέλτως. Εξάλλου, από τις διατάξεις των άρθρων 1825, 1827 και 1829 Α.Κ. συνάγεται ότι, σε περίπτωση που υφίσταται κληρονομικό δικαίωμα εκ διαθήκης, εκείνος που έχει δικαίωμα νόμιμης μοίρας στην κληρονομιά (μεριδούχος) δεν δεσμεύεται από το περιεχόμενο της διαθήκης κατά το μέρος που με αυτό αποκλείεται, περιορίζεται ή επιβαρύνεται η δική του νόμιμη μοίρα, η οποία (διαθήκη) κατά το μέρος αυτό είναι άκυρη. Ο μεριδούχος μπορεί να αντιτάξει το δικό του εκ του νόμου κληρονομικό δικαίωμα έναντι του εκ διαθήκης κληρονόμου, του οποίου η εγκατάσταση περιορίζεται, κατόπιν αυτού, στο μέρος που δεν προσβάλει τη νόμιμη μοίρα. Η αγωγή του μεριδούχου προς απόδοση της νόμιμης μοίρας, είτε εξολοκλήρου, είτε του ελλείποντος, κατά το ποσοστό της οποίας αυτός συντρέχει ως κληρονόμος, είναι η περί κλήρου αγωγή, με την οποία αναζητούνται, κατά το άρθρο 1871 Α.Κ., αντικείμενα της κληρονομιάς, τα οποία κατακρατεί ο νομέας της κληρονομιάς, που αντιποιείται κληρονομικό δικαίωμα (ΑΠ 1440/2010, ΕλΔνη 52,473, ΕΑ 4181/2008 ΕλΔνη 50, 589). Για τον υπολογισμό, δε, της νόμιμης μοίρας λαμβάνεται, κατά το άρθρο 1831 Α.Κ., η κατάσταση και η αξία της κληρονομιάς κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου, αφαιρουμένων των χρεών κ.λ.π. και προστιθεμένων των αναφερόμενων στο άρθρο αυτό στοιχείων. Επομένως, ο μεριδούχος με την περί κλήρου αγωγή πρέπει να επικαλεστεί το θάνατο του κληρονομουμένου, το κληρονομικό του δικαίωμα, αναφέροντας τη συγγενική σχέση που τον συνδέει με τον κληρονομούμενο και στην οποία στηρίζει την κλήση του στην κληρονομιά ως μεριδούχου, την ιδιότητα των επιδίκων ως κληρονομιαίων αντικειμένων, την κατοχή και την κατακράτηση τους από τον εναγόμενο ως κληρονόμο (pro herede) του διαθέτη (ΑΠ 400/2009, ΧΡΙΔ 2010, 127, ΕΠολΔ 2010.47, ΑΠ 1126/2009 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 788/2005, ΕλΔνη 2006, 1654, ΑΠ 1374/2000 ΕλΔνη 2002, 423, ΕΑ 1396/2012 ΕφΑΔ 2011, 69) την κατά τους νομίμους τύπους σύσταση διαθήκης με την οποία προσεβλήθη η νόμιμη μοίρα του (ΑΠ 1369/2014 ΧΡΙΔ 2015, 125, ΕφΘεσ 2040/2012 Αρμ 2013.735) καθώς και να προσδιορίσει το επί της κληρονομιάς ποσοστό, στο οποίο ανέρχεται η νόμιμη μοίρα του, και για τον υπολογισμό αυτού, τα περιουσιακά στοιχεία - ως και την αποτίμηση του σε χρήμα - τα οποία αποτελούν την κληρονομιά, και δη το είδος, την έκταση και την αξία καθενός, καθώς και την ιδιότητα τους ως κληρονομιαίων (ΑΠ 1440/2010 οπ). Όταν, όμως, ο διαθέτης δεν κατέλιπε τίποτε στον ενάγοντα ή αυτός αποποιήθηκε ενοχική κληροδοσία και δεν προβάλλονται απ' αυτόν δωρεές εν ζωή του κληρονομουμένου καταλογιστέες στη νόμιμη μοίρα, χρέη και έξοδα κηδείας αυτού, δεν παρίσταται ανάγκη αποτιμήσεως της κληρονομιάς, αλλά ούτε και να αναφέρεται η αξία των καταλειφθέντων στον εναγόμενο συγκληρονόμο περιουσιακών στοιχείων (ΟλΑΠ 769/1970 ΝοΒ 19, 334, ΑΠ 721/2010 ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 948/2008 ΧΡΙΔ 2008, 142, ΕφΘεσ 2040/2012 οπ Εφ Θεσ 2472/1995 ΕλΔνη 1997, 1161) διότι με την αγωγή περί νόμιμης μοίρας, η οποία όπως προαναφέρθηκε, είναι η περί κλήρου αγωγή, ζητείται ορισμένο ποσοστό, κλάσμα της κληρονομιάς και δη επί όλων των υπαρκτών κληρονομιαίων αντικειμένων, είτε επί μερικών εξ αυτών. 

Με βάση δε τις διατάξεις αυτές στην εν λόγω αγωγή (περί νόμιμης μοίρας) ενάγων νόμιμα απαιτεί να είναι ο νόμιμος μεριδούχος, όταν αυτός ζητεί είτε τη νόμιμη μοίρα του ή τη συμπλήρωση της κατά το ελλείπον ποσοστό και εναγόμενος εκείνος που αξιώνει για τον εαυτό του κληρονομικό δικαίωμα και κατακρατεί την κληρονομιά ή αντικείμενο αυτής, ως κληρονόμος αδιάφορα αν πραγματικά πιστεύει του αξιουμένου απ' αυτόν κληρονομικού δικαιώματος (Εφ.Πατρ. 594/2007 ΑΧΑ NO Μ 2008, 287). Περαιτέρω, η περί κλήρου αξίωση μεταβιβάζεται ενεργητικά και στους κληρονόμους του αρχικού δικαιούχου (ορ. Α.Π. 1480/2001). Εξάλλου, κατά τις διατάξεις των άρθρων 1825, 1827, 1831 και 1833 Α.Κ., για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας οποιουδήποτε μεριδούχου, η οποία συνίσταται στο μισό της εξ αδιαθέτου μερίδας, λαμβάνεται ως βάση η κατάσταση και η αξία της κληρονομιάς κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου, δηλαδή όλα τα δεκτικά κληρονομικής διαδοχής περιουσιακά στοιχεία, που υπάρχουν κατά το χρόνο αυτόν στην κληρονομιά {πραγματική κληρονομική ομάδα), στα οποία προστίθενται και θεωρούνται ότι υπάρχουν στην κληρονομιά (πλασματική κληρονομική ομάδα), με την αξία που έχουν κατά το χρόνο της παροχής, ο,τιδήποτε ο κληρονομούμενος παραχώρησε, όσο ζούσε, χωρίς αντάλλαγμα, σε μεριδούχο, είτε με δωρεά είτε με άλλο τρόπο, και επίσης οποιαδήποτε δωρεά που ο κληρονομούμενος έκανε στα τελευταία δέκα χρόνια πριν από το θάνατο του, εκτός αν την επέβαλαν λόγοι ευπρέπειας ή ηθικό καθήκον (ΟλΑΠ 1404/1984). Μετά τον καθορισμό της αυξημένης (πλασματικής) αυτής κληρονομικής ομάδας θα εξευρεθεί, με βάση αυτή, η νόμιμη μοίρα του μεριδούχου. Ειδικότερα, για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας του μεριδούχου: α) εκτιμάται η αξία όλων των αντικειμένων της κληρονομιάς κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου, β) αφαιρούνται από την αξία αυτή της πραγματικής ομάδας της κληρονομιάς τα χρέη της και οι δαπάνες της κηδείας του κληρονομουμένου και απογραφής της κληρονομιάς, η αφαίρεση δε των χρεών έχει νόημα, μόνο εφόσον υπάρχουν και προστιθέμενες παροχές κατ' άρθρο 1831 παρ. 2 Α.Κ. ή εφόσον καταλείπεται η νόμιμη μοίρα με κληροδοσία (Απ. Γεωργιάδης, Κληρονομικό Δίκαιο, εκδ. 2010, σελ. 551 αρ. 27), γ) στο ποσό που απομένει, μετά την αφαίρεση των παραπάνω χρεών, προστίθενται, με την αξία που είχαν, κατά το χρόνο που πραγματοποιήθηκαν, οι πιο πάνω παροχές του κληρονομουμένου προς τους μεριδούχους ή τρίτους, δ) με βάση αυτή την αυξημένη (πλασματική) κληρονομική ομάδα, που προσδιορίσθηκε, θα εξευρεθεί η νόμιμη μοίρα του μεριδούχου, ε) από το ποσό αυτής (νόμιμης μοίρας) θα αφαιρεθεί η αξία των πραγμάτων, στα οποία τυχόν έχει εγκατασταθεί ο μεριδούχος, καθώς και η αξία της παροχής, που τυχόν έχει λάβει και υπόκειται σε συνεισφορά, στ) αν προκύπτει ότι έχει καταλειφθεί σε αυτόν λιγότερο από τη νόμιμη μοίρα του, θα σχηματισθεί ένα κλάσμα με αριθμητή το υπόλοιπο από την παραπάνω αφαίρεση και παρονομαστή την αξία εκείνων των στοιχείων της πραγματικής ομάδας, από τα οποία (χωρίς αφαίρεση των παραπάνω χρεών και δαπανών) θα λάβει ο μεριδούχος το απαιτούμενο ποσοστό προς συμπλήρωση της νόμιμης μοίρας του (ΟλΑΠ 935/1975). Το κλάσμα αυτό ή ο δεκαδικός αριθμός, που προκύπτει από τη διαίρεση του αριθμητή με τον παρονομαστή, αποτελεί το ποσοστό, το οποίο πρέπει να λάβει ο μεριδούχος, πέραν εκείνων που τυχόν είχαν καταλειφθεί σε αυτόν, αυτούσιο σε κάθε αντικείμενο της πραγματικής ομάδας της κληρονομιάς, για να συμπληρωθεί ή ληφθεί η νόμιμη μοίρα του. Στην περίπτωση της μη καταλείψεως στο μεριδούχο κάποιου περιουσιακού στοιχείου με παροχή εν ζωή ή με διάταξη τελευταίας βουλήσεως, δεν γίνεται αποτίμηση της κληρονομιάς και ως εκ τούτου δεν έχουν θέση τα προρρηθέντα περί υπολογισμού της νόμιμης μοίρας, κατά τα άρθρα 1831, 1833 και 1834 Α.Κ. (ΟλΑΠ 769/1970 ΝοΒ 19.334,ΑΠ 1029/2014, ΑΠ 1440/2010, ΑΠ 64/2006, ΕΠειρ 262/2016, ΕΑ 4230/2015, ΕΘ 33/2014 ΑΡΜ 2015.29, ΕΑ 1432/2007, ΕΑ 2238/2003 ΝΟΜΟΣ, Απ. Γεωργιάδης, Κληρονομικό Δίκαιο, εκδ. 2010 σελ. 544 αρ. 7, σελ. 551 αρ. 27, Κ. Παπαδόπουλος, Αγωγές Εμπραγμάτου Δικαίου, εκδ. 1995, τόμος Β, σελ. 84), διότι, στις περιπτώσεις αυτές, ο μεριδούχος λαμβάνει ποσοστό επί κάθε υπαρκτού κληρονομιαίου στοιχείου (Μπαλής, Κληρονομικό Δίκαιο, παρ. 148, σελ. 217).

Τέλος, εάν ο εναγόμενος, αμυνόμενος στην περί κλήρου αγωγή περί απόδοσης της νόμιμης μοίρας, ισχυρισθεί ότι υπάρχουν και άλλα περιουσιακά στοιχεία, ο ισχυρισμός αυτός αποτελεί ένσταση (Α.Π. 1440/2010 ΝΟΜΟΣ). Κατά δε το άρθρο 1832 παρ. 1 Α.Κ., η αξία της κληρονομιάς, εφόσον είναι αναγκαία, βρίσκεται «με εκτίμηση». Εξεύρεση της αξίας της κληρονομιάς «με εκτίμηση» σημαίνει ότι, για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας, ως αξία της κληρονομιάς δεν νοείται η αγοραία αξία, αλλά η πραγματική αξία αυτής, η οποία εξευρίσκεται με εκτίμηση και η οποία, σε ομαλές οικονομικές συνθήκες συμπίπτει κατά κανόνα με την αγοραία (ορ.Α.Π. 507/2014, Α.Π. 1233/2009, Εφ.Θρακ. 27/2015 ΝΟΜΟΣ)…»  

Στεφανία Σουλή
Δικηγόρος - Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια
https://stefaniasouli.gr/