Άκυρη αποκλήρωση τέκνου

 

Παρατίθεται κατωτέρω απόσπασμα της υπ.αρ. 22/2019 απόφασης του Αρείου Πάγου, δημοσιευμένη στην Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών του ΔΣΑ.  

«…Από τις διατάξεις των άρθρων 1825, 1839 και 1843 ΑΚ σαφώς προκύπτει ότι ο δικαιούμενος νόμιμη μοίρα τη λαμβάνει και εναντίον της θέλησης του διαθέτη, αλλ' ο τελευταίος, με διάταξη τελευταίας βουλήσεως, μπορεί να στερήσει το δικαιούχο της νόμιμης μοίρας του και μόνο για ορισμένους λόγους, οι οποίοι περιοριστικώς αναφέρονται στο νόμο (αποκλήρωση υπό στενή έννοια) και οι οποίοι πρέπει να υπάρχουν κατά το χρόνο που συντάσσεται η διαθήκη. Ειδικότερα ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει τον κατιόντα του για τους λόγους που αναφέρονται στο άρθρο 1840 ΑΚ, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται (με αριθμό 3) και η περίπτωση που ο κατιών έγινε ένοχος κακουργήματος ή σοβαρού (βαρέος κατά το μεταγλωτισμένο αρχικό κείμενο του ΑΚ) πλημμελήματος με πρόθεση, κατά τον διαθέτη ή του συζύγου του. Δεν απαιτείται μεν και καταδίκη από το ποινικό δικαστήριο, αλλά το δικαστήριο που εξετάζει το λόγο της αποκλήρωσης, τον οποίο οφείλει να αποδείξει εκείνος που την επικαλείται, πρέπει να εξετάσει παρεμπιπτόντως την ύπαρξη των στοιχείων κακουργήματος ή πλημμελήματος. Με βάση την κρατούσα εκάστοτε ηθική και κοινωνική αντίληψη κρίνεται πότε το πλημμέλημα είναι "σοβαρό", το ζήτημα δε αν τα επικαλούμενα και δεκτά γενόμενα γεγονότα φέρουν ή μη χαρακτήρα "σοβαρού" πλημμελήματος, στην έννοια του οποίου εντάσσεται και η σκαιά ύβρη κατά του διαθέτη ή του συζύγου του, είναι νομικό (ΑΠ 1406/2012, ΑΠ 146/2009). Περαιτέρω, κατά το άρθρο 559 αριθ. 1 ΚΠολΔ, ιδρύεται λόγος αναίρεσης, αν παραβιάσθηκε κανόνας ουσιαστικού δικαίου. Τούτο συμβαίνει αν, για την εφαρμογή κανόνα ουσιαστικού δικαίου, το δικαστήριο απαίτησε περισσότερα στοιχεία ή αρκέσθηκε σε λιγότερα στοιχεία από εκείνα που απαιτεί ο νόμος, καθώς και αν το δικαστήριο προσέδωσε στον εφαρμοστέο κανόνα έννοια διαφορετική από την αληθινή. Στην περίπτωση που το δικαστήριο έκρινε κατ' ουσίαν την υπόθεση, η παραβίαση κανόνα ουσιαστικού δικαίου κρίνεται εν όψει των πραγματικών περιστατικών που ανελέγκτως δέχθηκε ότι αποδείχθηκαν το δικαστήριο της ουσίας και της υπαγωγής αυτών στο νόμο, ιδρύεται δε ο λόγος αυτός όταν το δικαστήριο εφάρμοσε το νόμο, παρότι τα πραγματικά περιστατικά που δέχθηκε ότι αποδείχθηκαν δεν ήσαν αρκετά για την εφαρμογή του ή δεν εφάρμοσε το νόμο, παρότι τα πραγματικά περιστατικά που δέχθηκε αρκούσαν για την εφαρμογή του, καθώς και όταν προέβη σε εσφαλμένη υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών σε διάταξη, στο πραγματικό της οποίας αυτά δεν υπάγονται. Εξάλλου, κατά το άρθρο 559 αριθ. 19 ΚΠολΔ, ιδρύεται λόγος αναίρεσης και αν η απόφαση δεν έχει νόμιμη βάση και ιδίως δεν έχει καθόλου αιτιολογίες ή έχει αιτιολογίες αντιφατικές ή ανεπαρκείς σε ζήτημα που ασκεί ουσιώδη επίδραση στη έκβαση της δίκης. Κατά την έννοια της διάταξης αυτής, έλλειψη νόμιμης βάσης, λόγω ανεπαρκών ή αντιφατικών αιτιολογιών, υπάρχει, όταν από το αιτιολογικό της απόφασης, που συνιστά την ελάσσονα πρόταση του δικανικού συλλογισμού, δεν προκύπτουν κατά τρόπο πλήρη, σαφή και χωρίς αντιφάσεις, τα πραγματικά περιστατικά, τα οποία, σύμφωνα με το νόμο, είναι αναγκαία για την κρίση στη συγκεκριμένη περίπτωση ότι συντρέχουν οι όροι της διάταξης που εφαρμόσθηκε ή ότι δεν συντρέχουν οι όροι της εφαρμογής της. Ιδρύεται, δηλαδή, ο λόγος αυτός αναίρεσης, όταν από τις παραδοχές της απόφασης δημιουργούνται αμφιβολίες για το αν εφαρμόσθηκε ορθώς ή όχι ορισμένη ουσιαστική διάταξη νόμου. Αναφέρεται σε πλημμέλειες αναγόμενες στη διατύπωση του αποδεικτικού πορίσματος και δεν ιδρύεται όταν υπάρχουν ελλείψεις που ανάγονται στην εκτίμηση των αποδείξεων και ειδικότερα στην ανάλυση, στάθμιση και αξιολόγηση αυτών και στην αιτιολόγηση του πορίσματος που έχει εξαχθεί από αυτές, αρκεί τούτο να εκτίθεται πλήρως, σαφώς και χωρίς αντιφάσεις (ΟλΑΠ 24/1992). Οι παραπάνω από τις διατάξεις των αριθμών 1 και 19 του άρθρου 559 ΚΠολΔ λόγοι είναι δυνατόν να φέρονται ότι πλήττουν την προσβαλλομένη απόφαση γιατί παραβίασε ευθέως ή εκ πλαγίου κανόνα δικαίου, αλλά στην πραγματικότητα, υπό το πρόσχημα ότι κατά την εκτίμηση των αποδείξεων παραβιάστηκε κανόνας δικαίου, να πλήττουν την απόφαση κατά την εκτίμηση των αποδείξεων, οπότε οι λόγοι αναίρεσης θα απορριφθούν ως απαράδεκτοι, σύμφωνα με το άρθρο 561 παρ.1 ΚΠολΔ διότι πλήττουν την ανέλεγκτη, περί την εκτίμηση πραγματικών γεγονότων, ουσιαστική κρίση του δικαστηρίου. Στην προκειμένη περίπτωση, το Εφετείο, δέχθηκε, μετ' ανέλεγκτη εκτίμηση των αποδείξεων, τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικά: Ο …, πατέρας του ενάγοντος [αναιρεσίβλητου] και της πρώτης εναγομένης [αναιρεσείουσας], απεβίωσε στην Κω στις …. 2010 σε ηλικία 64 ετών, ο θάνατός του δε επήλθε από καρδιακή ανακοπή και καρκίνο του πνεύμονα, ασθένεια η οποία είχε διαγνωστεί το έτος 2009. Με την από 9-11-2009 μυστική διαθήκη του, η οποία κατατέθηκε ενώπιον της συμβολαιογράφου ….  με την υπ' αριθ. …/18-11-2009 πράξη της και δημοσιεύθηκε με τα υπ' αριθ. …/20-4-2010 πρακτικά δημόσιας συνεδρίασης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Κω, ο …. εγκατέστησε ως μοναδική κληρονόμο στην περιουσία του τη θυγατέρα του (πρώτη εναγομένη) ….., ενώ αποκλήρωσε το γιό του ενάγοντα. Ειδικότερα, ο ως άνω διαθέτης αναφέρει στη διαθήκη του κατά λέξη τα ακόλουθα "....Την περιουσία μου την μεταβίβασα εν ζωή στην κόρη μου …..[αναιρεσείουσα] για λόγους ιδιαίτερου ηθικού καθήκοντος και ευπρέπειας σαν πατέρας προς την μοναδική μου κόρη, γιατί χωρίς την οικονομική και ηθική βοήθειά της και την καθημερινή νύχτα και μέρα αδιάκοπη προσωπική της φροντίδα και βοήθεια δεν ξέρω πώς θα αντιμετώπιζα τα παρακάτω που περιγράφω. Στον γυιό μου … [αναιρεσίβλητο] δεν αφήνω τίποτα παρά μόνο την ευχή μου και την συγχώρεσή μου γιατί: 1) Επανειλημμένα, κάθε φορά που με συναντούσε (για να μην πω ότι επεδίωκε να με συναντήσει) στο καφενείο όπου σύχναζα από το έτος 2005 μέχρι και πρόσφατα, με εξύβριζε με φράσεις ακατονόμαστες, υποτιμητικές και ανάρμοστες που με προσέβαλαν σαν πατέρα και σαν άνθρωπο. 2) Επανειλημμένα με κατήγγειλε στην πολεοδομία του Δήμου για αυθαίρετες κατασκευές και λειτουργία σνάκ μπάρ εντός ξενοδοχείου χωρίς άδεια, με αποτέλεσμα να κληθώ να καταβάλλω υπέρογκα πρόστιμα και αποζημιώσεις, να σφραγιστεί το σνάκ μπάρ του ξενοδοχείου και με τις ενέργειές του αυτές να κλονιστεί η οικονομική μου κατάσταση και η υγεία μου. 3) Εξ αιτίας των παραπάνω ενεργειών του μου υποβλήθηκαν μηνύσεις που με εξόντωσαν κυρίως ηθικά και κατά δεύτερο λόγο και οικονομικά. 4) Μου κατέθεσε αγωγή για να του επιστρέφω δήθεν χρήματα που μου έδωσε υπό μορφή εντόκων δανείων και με ταλαιπώρησε ξανά ηθικά και οικονομικά. 5) Δεν μου συμπαραστάθηκε ηθικά ή υλικά στην αρρώστια μου και παρόλο που φιλοξενείται στο σπίτι της μητέρας του στο δεύτερο όροφο της οικοδομής στην οδό ... όπου μένουμε και εμείς (οι γονείς και η αδελφή του) είναι σαν ξένος απέναντι μας, αν και περνά κάθε μέρα μπροστά από την πόρτα μας. Θέλει να αλλάξει το όνομά του για να μην έχει καμία σχέση με την οικογένειά μας, αλλά παρ' όλα αυτά μένει στο σπίτι μας, αν και έχει δικό του φτιάξει. Σαν πατέρας, όπως είπα και παραπάνω, τον συγχωρώ και ό,τι μου έχει κάνει και του εύχομαι να μην γνωρίσει ούτε ο εχθρός μου τις πίκρες που μου προκάλεσε, δεν μπορώ όμως να του αφήσω και τίποτα γιατί αυτά που ξόδεψα εξ αιτίας των ενεργειών του σε πρόστιμα και δικηγόρους, που αποδεικνύονται με τα έγγραφα που φυλάσσω, υπερβαίνουν τη νόμιμη μοίρα του, χωρίς να συνυπολογίσω την ανυπολόγιστη ηθική βλάβη που μου προκάλεσαν οι ενέργειές του, η οποία δεν μπορεί να αποτιμηθεί σε χρήμα και την επιδείνωση της υγείας μου, καθώς επίσης και αυτά που του προσέφερα όταν ήταν ελεύθερος, που δεν του έλλειψε τίποτα, είχε ό,τι ήθελε, όπως μηχανή, αυτοκίνητο κ.λ.π, αλλά και παντρεμένος. Εύχομαι να μπορέσει να καταλάβει κάποτε το τί μου έκανε και να μετανιώσει για την δική του ψυχική ηρεμία και γαλήνη". Με την ανωτέρω διάταξη της διαθήκης του ο διαθέτης, πατέρας του ενάγοντος, του στέρησε το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας στην ακίνητη κληρονομιαία περιουσία του, για τους παραπάνω λόγους, που αναφέρει σ' αυτήν (διαθήκη). Κατ' αρχήν τα διαλαμβανόμενα στη διαθήκη με τους αριθμούς 2, 3, 4 περιστατικά δεν εμπίπτουν σε κανέναν από τους περιοριστικά αναφερόμενους στο άρθρο 1840 ΑΚ λόγους αποκλήρωσης. Τα μόνα περιστατικά που είναι δηλωτικά της επιλήψιμης συμπεριφοράς του ενάγοντος έναντι του διαθέτη πατέρα του είναι αυτά που αναφέρονται στους με αριθμούς 1 και 5 λόγους αποκλήρωσης, δηλαδή η σε βάρος του τελευταίου τέλεση του πλημμελήματος της εξύβρισης και η μη υλική (όχι ηθική) συμπαράσταση του ενάγοντος στην αρρώστια του, που θα μπορούσαν, υπό προϋποθέσεις, που οφείλει να επικαλεστεί ορισμένα και να αποδείξει η πρώτη εναγομένη, να υπαχθούν στην τέλεση "σοβαρού πλημμελήματος με πρόθεση κατά του διαθέτη" και της "κακόβουλης αθέτησης της εκ του νόμου υποχρέωσης διατροφής του διαθέτη" των περ. 3 και 4 του άρθρου 1840 ΑΚ. Σε σχέση με τους δύο αυτούς λόγους αποδεικνύονται, περαιτέρω, τα ακόλουθα: Οι σχέσεις του ενάγοντος με το διαθέτη πατέρα του υπήρξαν καλές μέχρι το έτος 2005, έκτοτε όμως επιδεινώθηκαν, όταν ο ενάγων πληροφορήθηκε την επικείμενη μεταβίβαση από το διαθέτη και τη σύζυγό του (δεύτερη εναγομένη και μητέρα του ενάγοντος) προς την πρώτη εναγομένη, ως γονική παροχή, ενός αγρού συνιδιοκτησίας των ανωτέρω κατά το 1/2 εξ αδιαιρέτου εκάστου, έκτασης 4.300 τ.μ. στη θέση "..." Δήμου …, η οποία έγινε κατ' αρχήν κατά το δικαίωμα της ψιλής κυριότητας με το υπ' αριθ. …./2007 συμβόλαιο της συμβολαιογράφου ….,  ολοκληρώθηκε δε με την υπ' αριθ. …/2009 δήλωση παραίτησης από το δικαίωμα επικαρπίας της ως άνω συμβολαιογράφου. Το εν λόγω, ακίνητο, που αποτελούσε το σημαντικότερο περιουσιακό στοιχείο του διαθέτη, περιγράφεται στο προαναφερόμενο συμβόλαιο ως περιέχον διώροφη οικοδομή, αποτελούμενη από υπόγειο βοηθητικό χώρο, ισόγειο όροφο και πρώτο όροφο. Στην πραγματικότητα όμως εντός του ακινήτου υπήρχαν δύο κτίρια με ισόγειο και πρώτο όροφο, αποτελούμενα το μεν ένα από δεκατρία διαμερίσματα προς ενοικίαση (γκαρσονιέρες), που είχε ανεγερθεί το έτος 1988, το δε άλλο από δεκατέσσερις γκαρσονιέρες, που είχε ανεγερθεί κατά τα έτη 1995 - 1996. Ο ενάγων, που εργάζεται από το 1992 στο Δήμο … ως υπάλληλος, προφανώς αισθανόμενος αδικημένος, προέβη σε καταγγελίες προς την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου …. (Τμήμα Πολεοδομίας) για αυθαίρετες κατασκευές εκ μέρους των γονέων του και αυθαίρετη εκμετάλλευση του ακινήτου (επιχείρηση ενοικιαζομένων δωματίων), με αποτέλεσμα, μετά από τους σχετικούς υπηρεσιακούς ελέγχους, να επιβληθεί στο διαθέτη συνολικό πρόστιμο 119.801,49 ευρώ. Εκτός αυτού, άσκησε κατά του διαθέτη, της μητέρας του και της αδελφής του την υπ' αριθ. κατάθ. …../2007 αγωγή (από την οποία αργότερα παραιτήθηκε), με την οποία, επικαλούμενος αξίωσή του από δάνειο ποσού 338.135 ευρώ προς το διαθέτη και τη μητέρα του, ζητούσε να διαρρηχθούν ως καταδολιευτικές οι αναφερόμενες εκεί μεταβιβάσεις ακινήτων εκ μέρους των ανωτέρω προς την αδελφή του πρώτη εναγομένη. Δημιουργήθηκαν δε και εντάσεις και φραστικά επεισόδια μεταξύ τους και ο ενάγων υπέβαλε κατά του διαθέτη εγκλήσεις για απειλή που δέχτηκε από τον τελευταίο στις 12-11-2006 και 12-11-2007. Δεν αποδείχθηκε όμως ότι ο ενάγων από το 2005 και μετά εξύβριζε τον διαθέτη πατέρα του "σκαιά", με τρόπο δηλαδή που να δικαιολογηθεί την αποκλήρωσή του. Ειδικότερα, ο διαθέτης στην από 9-11-2009 διαθήκη του, αν και δεν αναφέρει συγκεκριμένα εξυβριστικά περιστατικά, εν τούτοις προσδιορίζει τα πλαίσια του εξεταζόμενου λόγου αποκλήρωσης (του σοβαρού πλημμελήματος) ως προς τον χρόνο και τον τόπο αναφέροντας ότι ο ενάγων "επανειλημμένα, κάθε φορά που με συναντούσε (για να μην πω ότι επιδίωκε να με συναντήσει) στο καφενείο όπου σύχναζα από το έτος 2005 μέχρι και πρόσφατα, με εξύβριζε με φράσεις ακατονόμαστες, υποτιμητικές και ανάρμοστες που με προσέβαλαν σαν πατέρα και σαν άνθρωπο". Η εναγομένη στις προτάσεις της αναφέρει μόνο ένα περιστατικό, όταν, κατά τους ισχυρισμούς της, ο ενάγων τέλη Μαρτίου του 2009 συνάντησε στο δρόμο τον πατέρα του και του είπε, γνωρίζοντας ότι έπασχε από καρκίνο, "ακόμα ζεις ρε παλιόγερε; Δεν πας να ψοφήσεις επιτέλους;". Το περιστατικό αυτό επιβεβαιώνει ο εξετασθείς πρωτοδίκως στο ακροατήριο μάρτυράς της (σύζυγός της)...., ο οποίος όμως καταθέτει ότι συνέβη το καλοκαίρι του 2009, όταν ο ενάγων συνάντησε τυχαία τον πατέρα του έξω από το Δημαρχείο …. Ο τρόπος, με τον οποίο περιγράφεται από την πρώτη εναγομένη και το μάρτυρά της το, μεμονωμένο και μοναδικό σε διάστημα 5 περίπου ετών, όπως ο διαθέτης το ορίζει στη διαθήκη του, αυτό περιστατικό, δεν παρέχει πίστη στο Δικαστήριο ότι συνέβη, ούτε είναι ικανό να το οδηγήσει σε πλήρη δικανική πεποίθηση και σε αποδεικτικό πόρισμα για την αλήθεια του συγκεκριμένου λόγου αποκλήρωσης, αφενός μεν διότι, ως πολύ πρόσφατο με το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, θα έπρεπε ο διαθέτης, έστω αυτό, να το αναφέρει στη διαθήκη του, αφετέρου δε διότι δεν εντάσσεται στο πλαίσιο, με το οποίο ο διαθέτης περιγράφει το λόγο της αποκλήρωσης. Σημειωτέον ότι ο ισχυρισμός της πρώτης εναγομένης ότι η οδός …, στον οποίο βρίσκεται το καφενείο, στο οποίο σύχναζε ο πατέρας της και όπου κατά τη διαθήκη πήγαινε ο ενάγων και τον εξύβριζε, με το Δημαρχείο …, όπου κατ' αυτήν συνέβη το περιστατικό που επικαλείται, απέχουν μόλις ένα δρόμο, δεν αποδεικνύεται..... Ενώ δε ο ενάγων και οι μάρτυρές του επικαλούνται δήλωση του ιδιοκτήτη του καφενείου … . ότι ουδέποτε ο ενάγων πήγε και εξύβρισε τον πατέρα του στο καφενείο του, η πρώτη εναγομένη ούτε επικαλείται ούτε αποδεικνύει έστω ένα τέτοιο περιστατικό που συνέβη από το 2005 έως και το χρόνο σύνταξης της διαθήκης. Αναφορικά δε με το δεύτερο λόγο αποκλήρωσης, ότι ο ενάγων δεν συμπαραστάθηκε υλικά στον πατέρα του κατά την αρρώστια του, τον οποίο είχε επικαλεστεί πρωτοδίκως με τις προτάσεις της η πρώτη εναγομένη και επαναφέρει, μη εξετασθέντα πρωτοδίκως, με τις προτάσεις της ενώπιον του Δικαστηρίου τούτου προς απόκρουση της έφεσης (άρθρο 527 ΚΠολΔ), δεν αποδεικνύεται .... Κατόπιν αυτών, εφόσον δεν αποδεικνύεται η ύπαρξη των λόγων της αποκλήρωσης κατά τον χρόνο της σύνταξης της διαθήκης (9-11-2009), η αποκλήρωση του ενάγοντος είναι άκυρη". Ακολούθως δέχθηκε την έφεση κατ' ουσίαν ως προς την αναιρεσείουσα-εναγομένη και, εξαφανίζοντας την πρωτόδικη απόφαση, δέχθηκε την αγωγή του αναιρεσείοντος, αναγνώρισε τόσο ότι είναι άκυρη η κατά τα ανωτέρω γενόμενη αποκλήρωση του ενάγοντος, όσο και το κληρονομικό δικαίωμα της νόμιμης μοίρας του τελευταίου επί της κληρονομίας του κληρονομούμενου πατέρα του. 'Ετσι που έκρινε το Εφετείο, δεν παραβίασε, σύμφωνα με τα εκτιθέμενα στη μείζονα σκέψη, τις προαναφερόμενες διατάξεις ουσιαστικού δικαίου, επί πλέον δε διέλαβε πλήρεις, σαφείς και χωρίς αντιφάσεις αιτιολογίες που στηρίζουν το αποδεικτικό του πόρισμα ως προς την κατ' ουσίαν απόρριψη του αγωγικού ισχυρισμού που αφορά την οπουδήποτε και καθ' οιονδήποτε τρόπο εξύβριση του διαθέτη … από τον αναιρεσίβλητο, αμφότεροι δε οι τ' αντίθετα υποστηρίζοντες, αναρίθμητοι, λόγοι αναίρεσης από τους αριθμούς 1 και 19 του άρθρου 559 ΚΠολΔ είναι αβάσιμοι. Οι ίδιοι λόγοι, κατά το μέρος που με αυτούς οι αναιρεσείοντες προβάλλουν αιτιάσεις για την εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών, για τον συσχετισμό και την ανάλυση των αποδείξεων, καθώς και για την επάρκεια και πειστικότητα των επιχειρημάτων, με βάση τα οποία το δευτεροβάθμιο Δικαστήριο κατέληξε στο αποδεικτικό του πόρισμα, είναι απαράδεκτοι, διότι πλήττουν την αναιρετικά ανέλεγκτη, κατά την εκτίμηση των αποδείξεων και περί την αποδοχή πραγματικών περιστατικών, κρίση του δικαστηρίου της ουσίας.

Κατ' ακολουθία των ανωτέρω πρέπει ν' απορριφθεί η αίτηση αναίρεσης, να διαταχθεί η εισαγωγή του κατατεθέντος παραβόλου στο δημόσιο ταμείο (άρθρου 495 παρ. 4 ΚΠολΔ) και να καταδικασθεί οι αναιρεσείουσα στην αναφερόμενη στο διατακτικό δικαστική δαπάνη του αναιρεσίβλητου, κατά το νόμιμο αίτημά του (άρθρα 176, 183, 191 παρ. 2 ΚΠολΔ)…»

 

Στεφανία Σουλή
Δικηγόρος - Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια
https://stefaniasouli.gr/