Law & Culture : Ο ρόλος της μητέρας μέσα στην οικογένεια, την εποχή της κρίσης.

Κυρίες και κύριοι,
Αγαπητοί φίλοι και φίλες καλησπέρα,

Η οικονομική κρίση στη χώρα μας, απόρροια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε το 2008, έχει διαμορφώσει τα τελευταία τρία χρόνια ένα δυσμενές πλαίσιο για τις περισσότερες οικογένειες.

Οι σταδιακές, μέσα σε κλίμα φόβου και τρομοκρατίας για ενδεχόμενη πτώχευση, αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, τόσο στον δημόσιο τομέα όσο και στον ιδιωτικό, οδήγησαν σε επιδείνωση των συνθηκών απασχόλησης και σε αύξηση της ανεργίας. Επιπρόσθετα, αυξήθηκε η ανασφάλιστη εργασία και αρκετοί εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα, έχουν μήνες να πληρωθούν, αφού συνηθισμένο είναι το φαινόμενο να μην καταβάλλονται τα δεδουλευμένα ή όπου καταβάλλονται, να δίνονται με μεγάλη καθυστέρηση.

Απασχόληση, Εισόδημα, Περίθαλψη, Σύνταξη, Ασφάλιση, λέξεις που αποτελούσαν σταθερές στη ζωή του πολίτη, πλέον με ένα κράτος οικονομικά φτωχότερο, αποτελούν μόνο λέξεις στα χαρτιά. Η κοινωνική δικαιοσύνη παραμερίστηκε και το κοινωνικό κράτος συρρικνώθηκε καθόσον περιορίστηκαν οι κοινωνικές δαπάνες για δωρεάν υγειονομική περίθαλψη και δωρεάν εκπαίδευση, για οικογενειακά και αναπηρικά επιδόματα, για ασφάλιση.

Μέσα σε όλα αυτά εάν υπολογίσουμε και την υπερχρέωση των νοικοκυριών από στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια, μόδα των τελευταίων είκοσι ετών, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε αυτό που λένε οι έρευνες με νούμερα, αλλά που αφορά ανθρώπους γύρω μας και δίπλα μας: Το εισόδημα της μεσαίας τάξης έχει συρρικνωθεί δραματικά και ένα σημαντικό μέρος των λαϊκών στρωμάτων έχει βρεθεί σε κατάσταση πλήρους εξαθλίωσης.

Η μητέρα, είτε ως στυλοβάτης της οικογένειας είτε ως μονογονέας, είτε ως εργαζόμενη, είτε ως ημιαπασχολούμενη, είτε ως άνεργη, καλείται να επιστρατεύσει όλες τις δυνάμεις της, ψυχικές και σωματικές, για να κρατήσει την οικογένεια ενωμένη, να στηρίξει τον άνεργο σύζυγο, τον μερικά απασχολούμενο ή προσωρινά απασχολούμενο ή εκ περιτροπής απασχολούμενο σύζυγο, να βοηθήσει το εξαρτώμενο ενήλικο παιδί που είναι άνεργο ή που επέστρεψε στην πατρική στέγη, να φροντίσει τον ηλικιωμένο, άρρωστο και ανήμπορο γονιό.

Ο δρόμος δύσκολος, η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα για το μέλλον μεγάλη. Ο καθημερινός αγώνας κάθε μητέρας εστιάζεται στην επιβίωση αφού κάθε νοικοκυριό έχει πλέον έναν ή και περισσότερους ανέργους. Θα μπορέσει η μητέρα να εφεύρει στρατηγικές επιβίωσης για να ανταπεξέλθει στις οικονομικές υποχρεώσεις της η οικογένεια; Θα μπορέσει η μητέρα να στηρίξει και να υποστηρίξει τα μέλη της οικογένειας ή τους ανθρώπους που εξαρτώνται από αυτήν; Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα και το μεγάλο στοίχημα εν προκειμένω.

Τα παρακάτω περιστατικά είναι ενδεικτικά για το πώς η κρίση επηρεάζει την οικογένεια και τη γυναίκα-μητέρα. Τα ονόματα και λοιπά αναγνωριστικά στοιχεία των προσώπων έχουν αλλαχθεί. Επιπρόσθετα να αναφέρω ότι οι γυναίκες που απευθύνονται σε ένα δικηγόρο, συνήθως έχουν κάποιο σοβαρό πρόβλημα και ζητούν να ενημερωθούν για τα δικαιώματά τους και να βρουν λύσεις.

1) Η Μαρία δημόσιος υπάλληλος ήταν παντρεμένη 10 χρόνια με το Γιώργο επίσης δημόσιο υπάλληλο. Από το γάμο τους είχανε αποκτήσει 2 παιδιά. Ο Γιώργος πίεσε και κατάφερε να πείσει τη Μαρία να υπογράψει συναινετικό διαζύγιο. Αιτία του διαζυγίου ήταν ο φόβος του Γιώργου ότι, επειδή ήταν και οι δύο δημόσιοι υπάλληλοι, κάποιος, κάποια στιγμή, θα απολυόταν. Το ζευγάρι εξακολουθεί και μένει κάτω από την ίδια στέγη, οι σχέσεις όμως έχουν πληγεί ανεπανόρθωτα.

2) Η Ιωάννα, σύζυγος και μητέρα μίας κόρης, βρέθηκε μέσα στη δίνη μία δικαστικής αντιδικίας διαζυγίου, ερήμην της, όταν η επιχείρησή της πτώχευσε. Ο σύζυγός της, έμπορος και αυτός και κύριος μεγάλης ακίνητης περιουσίας προσπάθησε να πείσει την Ιωάννα να βγάλουν εικονικό συναινετικό διαζύγιο. Η Ιωάννα ήταν αρνητική από την αρχή. Ο σύζυγός της παρά ταύτα προχώρησε σε διαδικασίες αντιδικίας και επέτυχε το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Το ζευγάρι εξακολουθεί να μένει μαζί και να είναι οικογένεια.

Και στα δύο αυτά περιστατικά, βλέπουμε την επίπτωση της κρίσης στις προσωπικές σχέσεις του ζευγαριού. Η παρουσίαση είναι επιδερμική και δεν θα μπούμε σε ανάλυση των κινήτρων, των φόβων των προσώπων που κίνησαν τα νήματα και τις διαδικασίες. Το θέμα είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις η οικονομική κρίση αποτέλεσε για τα πρόσωπα την αιτία να αντιμετωπισθούν κάποια θέματα ανορθόδοξα.

3) Η Γεωργία θύμα ενδοοικογενειακής βίας, κατάφερε το 2010 να απεγκλωβιστεί από τον βίαιο σύζυγό της και πήρε τα τρία της παιδιά και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, κοντά στους συγγενείς της. Στην αρχή ήταν όλα καλά. Τα παιδιά προσαρμόστηκαν γρήγορα, η ίδια βρήκε και δουλειά σε μία ιδιωτική επιχείρηση, κοντά στο σπίτι της. Το τελευταίο εξάμηνο είναι άνεργη, έχει εγγραφεί στο Κοινωνικό Παντοπωλείο, έχει πάρει κάποιο ποσό από Μη Κυβερνητική Οργάνωση και ο πρώην βίαιος σύζυγος σταμάτησε να της δίνει τη διατροφή και την πιέζει πλέον να επιστρέψει. Οι συγγενείς της είναι και αυτοί άνεργοι και δεν μπορούν να την βοηθήσουν.

4) Η Ελένη είναι χήρα συνταξιούχος, με σοβαρό πρόβλημα υγείας και μένει σε διαμέρισμα ιδιοκτησίας της. Αποφάσισε να φιλοξενήσει την άνεργη κόρη της, για να ενοικιάσει αυτή το διαμέρισμά της και να έχει ένα εισόδημα. Η Ελένη εισπράττει αχάριστη συμπεριφορά από το παιδί της το οποίο την κακοποιεί και της παίρνει τη σύνταξη.

5) Η Δήμητρα είναι ελεύθερος επαγγελματίας όπως και ο σύζυγός της. Και οι δύο είναι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Από τα ψηλά βρέθηκαν στα χαμηλά, αφού τα εισοδήματά τους συρρικνώθηκαν και πλέον δεν μπορούν να ανταποκριθούν και στις οικονομικές υποχρεώσεις που έχουν αναλάβει, στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια. Είχανε μάθει τα παιδιά τους σε ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής, ιδιωτικά σχολεία, ακριβά σπορ. Η Δήμητρα αντιμετώπισε από τον μεγάλο της γιο επιθετική συμπεριφορά. Δεν βρήκε στήριξη από το σύζυγό της. Δεν ήθελε να το μοιραστεί και με τους συγγενείς και φίλους της.

6) Η Ουρανία είναι νοικοκυρά παντρεμένη 35 χρόνια με τον σύζυγό της, συνταξιούχο. Έχουν δύο παιδιά. Η κόρη της είναι παντρεμένη, με ένα παιδάκι. Ο γιο της έμεινε άνεργος, ένα εξαιρετικό παιδί που δούλευε και παράλληλα σπούδαζε και που ποτέ , όπως λέει η μητέρα του δεν επιβάρυνε τους γονείς του. Δυστυχώς, ενώ ζούσε μόνος του και ανεξάρτητος από τα 18, στα 32 αναγκάστηκε λόγω παρατεταμένης ανεργίας να επιστρέψει στην πατρική στέγη. Το γεγονός αυτό ήταν η αιτία για ομηρικούς οικογενειακούς καβγάδες μέσα στο σπίτι. Ο πατέρας με τον τρόπο του ακύρωνε το γιο του, και τον προσέβαλλε διαρκώς. Η μητέρα προσπαθούσε με κάθε τρόπο να ηρεμεί την κατάσταση και τον πατέρα. Μάταιες οι προσπάθειες της καθόσον αυτός προκαλούσε καθημερινά εντάσεις και καβγάδες. Σε ένα καβγά χτύπησε τη μητέρα που πήρε το μέρος του γιού της. Ο γιο της έφυγε από το πατρικό σπίτι και φιλοξενείται στην αδερφή του.

Με αυτά τα λίγα παραδείγματα δεν μπορούμε να παραθέσουμε την πραγματικότητα της μητέρας και το πώς αυτή βιώνει την κρίση μέσα στην οικογένειά της. Ούτε βέβαια την αγωνία της και τις υπεράνθρωπες προσπάθειες που καταβάλλει πολλές φορές για να κρατήσει την οικογένεια ενωμένη. Μπορούμε βέβαια μέσα από αυτά τα μικρά παραδείγματα να συναισθανθούμε πόσο δύσκολη γίνεται η ζωή όταν λόγω συγκυριών αναγκάζεσαι να συμπράττεις ή να ανέχεσαι καταστάσεις, και αυτό γιατί απλά δεν έχεις επιλογή. Το σίγουρο είναι ότι η κρίση όξυνε υπάρχοντα προβλήματα μέσα στις οικογένειες. Κανένας δεν έγινε βίαιος ένεκα της οικονομικής κρίσης. Όπως επίσης ο/η αδιάφορος σύζυγος, ο αδιάφορος γιος, η αδιάφορη κόρη υπήρχαν και πριν την κρίση.

Τα πράγματα δεν είναι όμως δυσοίωνα. Χαίρομαι να βλέπω ζευγάρια πιο αγαπημένα και πιο ενωμένα από ποτέ και συζύγους να στηρίζουν το ταίρι τους με κάθε τρόπο. Πράγματι οι έρευνες (2012) καταδεικνύουν ότι η οικογένεια, οι φίλοι και οι συγγενείς έχουν αναλάβει το ρόλο που θα έπρεπε να έχει το Κοινωνικό Κράτος. Τελικά η ουσιαστική βοήθεια, έρχεται από τους συγγενείς και τους φίλους. Προσωπικά γνωρίζω φίλη μου που είχε παραχωρήσει σπίτι της σε κάποιο γνωστό της, που είχε χρεοκοπήσει η επιχείρησή του, μέχρι να ορθοποδήσει. Σε άλλη περίπτωση θα ήταν άστεγος. Επίσης και οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και τα Σωματεία συνδράμουν όσο μπορούν, με το ελάχιστο ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτουν και τους ακόμα πιο ελάχιστους οικονομικούς πόρους, τους συνανθρώπους μας που βρίσκονται σε ανάγκη.

Και εδώ θέλω να συγχαρώ την Πρόεδρο του Σωματείου Εμείς κ. Λένα Μαυρακάκη για την εξαιρετική πρωτοβουλία της και την ευκαιρία που μου έδωσε να είμαι κοντά σας σήμερα.

Σας ευχαριστώ

(Εισήγησή μου με θέμα "Ο ρόλος της Μητέρας μέσα στην οικογένεια την εποχή της κρίσης" στην επίσημη παρουσίαση του Σωματείου εμείς- Ένωση Γυναικών Γλυφάδας , την 13/5/2013, στο Δημοτικό Θέατρο "Μελίνα Μερκούρη")