Έρωτας, αγάπη ή εμμονή; (Η ψυχολογική οπτική του Stalking)

Συνέντευξη της ψυχολόγου – ψυχοθεραπεύτριας κ. Μαρίας Πυρουνάκη – Λιωνή για το θέμα του Stalking    

Στεφανία Σουλή: Πώς φτάνει στο σημείο κάποιος ή κάποια να γίνει Stalker και να παρενοχλεί, να παρακολουθεί και να καταδιώκει πρώην ερωτικό σύντροφο;

Μαρία Πυρουνάκη – Λιωνή: Το πώς φτάνει κάποιος στο σημείο να παρενοχλεί είναι σύνθετη ερώτηση και απαιτεί σύνθετη και μακροσκελή απάντηση. Ας περιοριστούμε εδώ να επισημάνουμε ότι όπως περιληπτικά αναφέρεται στα ευρήματα μιας έρευνας,* φαίνεται να υπάρχει ένα ευρύ φάσμα κινήτρων σε αυτή τη συμπεριφορά. Από την ανάκτηση εξουσίας σε σύντροφο που τον ή την απέρριψε, ως την αναζήτηση μιας σχέσης αγάπης. Οι περισσότεροι stalkers (ελληνική μετάφραση: κυνηγοί με ενέδρα) είναι μοναχικοί και κοινωνικά ανεπαρκείς, αλλά όλοι έχουν την ικανότητα να τρομοκρατούν και να καταπονούν έως εξάντλησης τα πρόσωπα που παρενοχλούν, θύματα αποκαλούνται συνήθως. Για να σταματήσει αυτή η κατάσταση, είναι απαραίτητα και τα νομικά αποτρεπτικά μέσα -κυρώσεις- και οι θεραπευτικές παρεμβάσεις.

Η παραπάνω ερώτηση μπορεί να αναδιατυπωθεί στο «πώς φτάνει στο σημείο κάποιος να ταυτίζει την αγάπη με την επιβολή εξουσίας, με το να θέλει πάση θυσία αυτόν ή αυτή που τον κρατά σε απόσταση και δεν την/τον επιθυμεί, σε ένα διαρκές κυνήγι ανεκπλήρωτης αποδοχής;»

Βαθειά ριζωμένες ακάλυπτες ανάγκες και «μαθημένοι» από τη ζωή, στρεβλοί ορισμοί της αγάπης και του σχετίζεσθαι, σιγά-σιγά διαμορφώνουν στάσεις ζωής και συμπεριφορές που συχνά είναι και καταστροφικές και αυτοκαταστροφικές.

ΣΣ: Γνωρίζουμε ότι η άσκηση βίας σε ερωτικό σύντροφο πραγματώνεται κυρίως από ψυχικά υγιείς ανθρώπους. Συμβαίνει το ίδιο με την εξακολουθητική παρενόχληση; Είναι ο/η Stalker ψυχικά υγιής;

Μ.Π-Λ: Η Επιστημονική Κοινότητα αναφέρεται στην Ψυχοπαθολογία του Stalking. Οι άνθρωποι αυτοί πάσχουν από παραισθητικές διαταραχές και διαταραχές προσωπικότητας. Χρειάζονται Ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό με φαρμακευτική υποστήριξη.  

Σ.Σ: Είναι το Stalking αγάπη, ερωτική εμμονή ή και τα δύο;

Μ.Π-Λ: Για να απαντηθεί η ερώτηση αυτή χρειάζεται να ορίζονται οι λέξεις αυτές, από όποιον τις χρησιμοποιεί κάθε φορά, που είναι αδύνατον. Αρκεί να θυμηθούμε το ρητό "εν ονόματι της αγάπης έχουν γίνει και γίνονται τα χειρότερα γενικά, ας μην πούμε εγκλήματα". Οι ψυχολογικές «ζημιές» των τρόπων που υπάρχουν για να δείχνει κάποιος «αυτό που το λένε αγάπη» είναι αμέτρητες, αρχίζοντας από τους πολλούς αντιπαιδαγωγικούς τρόπους της αγάπης προς τα παιδιά. Θα υποστήριζα ότι η εξακολουθητική παρενόχληση, είναι ένα είδος στρεβλής ή αλλιώς δυσλειτουργικής αγάπης, που εκφράζεται με εμμονή. Ο άνθρωπος που την ασκεί, μπορεί να την ονομάζει ή και να την αισθάνεται, ερωτική.                

Σ.Σ: Έχω παρατηρήσει ότι οι νομικές διαδικασίες σταματούν το Stalking και στέφονται με επιτυχία, όταν το θύμα συνεργάζεται και δεν σαμποτάρει (ασυνείδητα) το αποτέλεσμα. Υπάρχουν συμπεριφορές των θυμάτων που θα μπορούσαν να «τροφοδοτήσουν» την εξακολουθητική παρενόχληση;

Μ.Π-Λ: Πριν γίνουν αυτοί, που ευρέως χαρακτηρίζονται ως «θύματα», ας τους ονομάσουμε εδώ παρενοχλούμενους για να αποφύγουμε τις ετικέτες, οι άνθρωποι αυτοί ή είχαν μια ερωτική σχέση ή συχνά έχουν ακόμα μια σχέση συναδέλφου, γείτονα, ακόμα και συμβούλου, λογιστή, κλπ. με αυτούς που ονομάζονται «θύτες». Η συναλλαγή κατά συνέπεια, ακόμα και στη μορφή της απλής καλημέρας είναι σχεδόν αυτόματη. Το πρόβλημα είναι ότι όσο μηχανικό, αυτόματο, ανώδυνο, συνηθισμένο δείγμα κοινωνικότητας και απλής ανθρωπιάς θεωρείται από το θύμα πλέον, το «γεια», το «καλημέρα» ή απωθητικό και με θέση, το «άφησέ με ήσυχο ή ήσυχη», όποιος ή όποια παρενοχλεί, το ερμηνεύει εύνοια, ενδιαφέρον, ανταπόκριση, νάζι. Έτσι ενθαρρύνεται, πάντα σύμφωνα με την υποκειμενική του αντίληψη, να συνεχίσει. Άλλωστε είναι σύνηθες σε όλους τους ανθρώπους να ερμηνεύουμε τον άλλον σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις προσδοκίες μας. Στην προκειμένη περίπτωση δε, έχουμε τα στοιχεία της εμμονής και άρα της υπερβολής, καθώς και της δεδομένης μονομερούς επιθυμίας για σύνδεση ή επανασύνδεση. Από ό,τι γνωρίζω ενδεδειγμένη αντιμετώπιση είναι αυτή της αγνόησης. Χρειάζεται όμως προσοχή, έτσι ώστε η αγνόηση να μην είναι επιδεικτική όπως π.χ «δεν σε ξέρω» ή με τη μορφή της «κόντρας», όπως έντονες διαχύσεις με κάποιον συνοδό, πραγματικό ή «δήθεν» σύντροφο, γιατί και τότε εισπράττει προσοχή, ας είναι με αρνητικό τρόπο σε αυτή την περίπτωση. Η συνεπής στάση της «επίπεδης» ή αλλιώς ψύχραιμης αγνόησης, συνοδευόμενη από νομικά μέτρα ή κινήσεις που τις γνωρίζει ο «θύτης» μεν, αλλά μόνο από τον νομικό σύμβουλο του παρενοχλούμενου προσώπου, αποφέρουν συνήθως σε βάθος χρόνου, καλά αποτελέσματα.

Σ.Σ: Σε δικαστήριο ασφαλιστικών μέτρων για προστασία του θύματος (επιβολή περιοριστικών όρων στον δράστη), διάδικος σε άλλη υπόθεση και θεατής της δίκης, σχολίαζε μεγαλόφωνα την ώρα που κατέθετε ο μάρτυρας του θύματος, ότι «κάποια πράγματα δεν γίνονται τυχαία σε κάποιους ανθρώπους». Μπορεί κάποιος/α να ελκύει συστηματικά τέτοιες συμπεριφορές ή και μία επαναλαμβανόμενη βία στις σχέσεις του;  

Μ.Π-Λ: Υπάρχει μεγάλη δόση αλήθειας σε αυτή τη φράση, όμως δεν εξηγεί όλες τις περιπτώσεις. Η υπεραπλούστευση είναι επικίνδυνη. Μπορεί κάποιος άνθρωπος να έχει την ανάγκη να αισθάνεται αρεστός και να τον ή την πολιορκούν ή και να της κάνουν σκηνές ζηλοτυπίας ως απόδειξη αγάπης. Αυτή η ανάγκη μπορεί να ελκύσει κάποιον που με υπερβολικό τρόπο δείχνει την αγάπη του, τόσο υπερβολικό, τόσο χωρίς όρια, ώστε να παρενοχλεί. Από την άλλη, ένας άλλος άνθρωπος που απλά δείχνει ένα ανθρώπινο ενδιαφέρον ούτε καν από ρόλο συντρόφου, αλλά από άλλο ρόλο όπως φίλου ή ακόμα και γιατρού ή ψυχολόγου, μπορεί να εκληφθεί το ενδιαφέρον αυτό ως «κάλεσμα» προς αυτόν ή αυτή που έχει απεγνωσμένη ανάγκη να προσκολληθεί σε ένα πρόσωπο που της ενεργοποιεί μία ανεξήγητη έλξη.  

Σ.Σ: Πολύ συχνά τα συγγενικά πρόσωπα των θυμάτων ή και τα θύματα τα ίδια, κάποιες φορές, σκέφτονται να χτυπήσουν το δράστη, να βάλουν ανθρώπους να τον/την τρομάξουν κ.ο.κ. Μπορεί η αυτοδικία να είναι λύση σε αυτές τις περιπτώσεις;  

Μ.Π-Λ: Ο άνθρωπος που παρενοχλεί με εμμονή, συνήθως αισθάνεται ανασφάλεια και ρέπει προς εξαρτητικές σχέσεις. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι όσο διαρκεί αυτή η παρενόχληση, ο άνθρωπος αυτός, αισθάνεται ένα είδος ασφάλειας από τη δομή, το «πρόγραμμα» που του παρέχει η επαναλαμβανόμενη αυτή συμπεριφορά. Παρ’ όλο που ελπίζουν τα κοντινά πρόσωπα του θύματος παρενόχλησης, να τον κάνουν να σταματήσει μέσω της βίας πάλι, αλλά άλλης μορφής, περισσότερο εκτονώνεται ο δικός τους θυμός ή και του θύματος όπως και η αίσθηση του εγκλωβισμού από την παραβίαση, παρά αποτρέπεται αυτός που παρενοχλεί από το να επαναλάβει την συμπεριφορά του. Άλλωστε και η ίδια η συμπεριφορά της παρενόχλησης αποτελεί ένα είδος εθισμού, τόσο που η παρενόχληση γίνεται υποκατάστατο του νοήματος ζωής, ας ελπίσουμε πρόσκαιρο.

* 1) Paul E. Mullen, M.B.B.S., D.Sc., F.R.C.Psych., Michele Pathé, M.B.B.S., F.R.A.N.Z.C.P.,Rosemary Purcell, B.A., M.Psych., and Geoffrey W. Stuart, B.A., B.Sc.(Hons.), Ph.D. Study of Stalkers, in American  Journal of  Psychiatry 1999; 156:1244–1249, 2) www.antistalking.com/vctim.htm  

Η κ. Μαρία Πυρουνάκη-Λιωνή PhD, είναι Κοινωνική Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια και Σύμβουλος. Επίσης είναι Εκπαιδεύτρια και Επόπτρια Ψυχοθεραπευτών στο Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων. Ασκεί την ψυχοθεραπεία και την Συμβουλευτική στο ιδιωτικό της γραφείο στην Αθήνα. Περισσότερες πληροφορίες για την κ. Πυρουνάκη- Λιωνή μπορείτε να διαβάσετε εδώ